Rijk en beroemd in de 18e eeuw Wat is een philosophe? De salons De boekenwereld
 
 
De salons

De wortels van de saloncultuur lagen in de zeventiende eeuw. Onder Lodewijk XIV werd de Franse koningsmacht gecentraliseerd. De adel verloor tal van privileges die haar tot een klasse van zelfstandige machthebbertjes hadden gemaakt. De machtigste edelman was niet langer degene met het meeste land en de meeste pachters om uit te knijpen, maar degene die de grootste invloed op de koning had. Alles draaide voortaan om het hof: het ging erom bij de koning in het gevlei te komen.

Kunst en wetenschap speelden daarbij een grote rol: ze waren een middel om de koning en zijn entourage te amuseren en aan het denken te zetten. Vervolgens was er sprake van een zichzelf versterkend effect: het hof en het hofleven dienden als model voor de entourages die invloedrijke hovelingen om zich heen schiepen en die op hun beurt weer als entpunt dienden voor invloedssfeertjes van de tweede graad, enz. Zo ontstond de wereld van de salons, als een vlek van fractals die zich steeds verder vertakken.
De salons waren oorspronkelijk een aangelegenheid van de adel, maar al snel dienden ze ook om allianties te smeden tussen de adel en de rijke burgerij. Ook rijke burgerfamilies gingen eigen salons organiseren. De meest invloedrijke salons waren die waarin de meeste invloedssferen samenkwamen.
De salons vormden een netwerk, doordat gasten zich vrijwel nooit beperkten tot maar één salon. Aan de periferie van dat netwerk lagen de gespecialiseerde salons, waar je bijvoorbeeld alleen niet-adellijke philosophes tegenkwam of alleen burgergasten. Die specialisatie was meestal geen kwestie van keuze. Als belangrijke gasten hun neus optrokken voor jouw salon, moest je je als gastvrouw tevredenstellen met de mindere goden. Een salon kon van de ene dag op de andere in ongenade vallen.
Aan het eind van de negentiende eeuw was het verschijnsel "salon" volstrekt verburgerlijkt, maar werkte dat mechanisme nog steeds. Veel hing af van de keuze van de gasten. Nodigde je de verkeerde figuren uit, dan lag je eruit. Sla de boeken van Marcel Proust er maar op na. In de twintigste eeuw raakte de salon in onbruik.

[Rijk en beroemd in de achttiende eeuw][Wat is een philosophe?][De boekenwereld]

Epimedium
4 september 2001
Tekst © Maarten Arends
Een eerdere versie van dit artikel verscheen in Epimedium 107 (december 1999 / januari 2000).